به گزارش خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تاج من، "دفتر توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری" وظیفه ایجاد سازوکارهای فعال برای بهره‌مندی از دانش و تجارب متخصصان و کارآفرینان ایرانی خارج از کشور در توسعه اکوسیستم علمی و فناوری کشور با رویکرد چرخش مغزها (Brain Circulation) و کمک به ایجاد کسب‌وکارهای جدید و توسعه شرکت‌های دانش‌ بنیان و رونق کسب‌وکار توسط نیروی انسانی متخصصی و کارآفرین و همچنین استفاده از ظرفیت متخصصان و محققان خارجی از طریق اعطای اقامت ویژه را برعهده دارد.

اهم اهداف این دفتر در موضوع بازگشت نخبگان شامل این موارد است:

"پلتفرم کانکت" در موضوع حمایت از جذب و همکاری متخصصان و محققان ایرانی خارج از کشور در قالب پروژه‌های پسادکتری، فرصت مطالعاتی، اساتید مدعو و معین، سخنرانی و کارگاه تخصصی، تاسیس شرکت‌های استارت‌آپ، نظام وظیفه تخصصی و جذب هیئت علمی فعالیت می‌کند.

یکی دیگر از خدمات این دفتر، پلتفرم نظام وظیفه تخصصی خارج از کشور (Connect) است که تعریف پروژه‌های تحقیقاتی و کاربردی برای متخصصان ایرانی خارج از کشور با هدف جایگزینی خدمت سربازی به‌صورت از راه دور با همکاری ستادکل نیروهای مسلح و پایگاه‌های تخصصی منتخب داخلی را انجام می‌دهد.

دیگر خدمت مهم دیگر، پلتفرم‌ "آی‌کانکت" (i-Connect) است که کار همکاری با متخصصان و کارآفرینان بین‌المللی را در قالب اعطای اقامت ویژه 3 تا 10 ساله به محققان، متخصصان و کارآفرینان بین‌المللی برعهده دارد.

به منظور آشنایی با خدمات و اتفاقات صورت گرفته در موضوع بازگشت نخبگان خارج از کشور و خدمات تخصصی معاونت علمی در این حوزه گفت‌و‌گویی با دکترسید علی حسینی؛ معاون دفتر توسعه روابط علمی و سرمایه انسانیمعاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری انجام داده‌ایم که در ادامه مشروح بخش نخست آن را از نظر می‌گذرانید: 

تسنیم: مسئله بازگشت نخبگان در چه سطحی و با چه کم‌و‌کیفی در معاونت علمی در دستور کار قرار گرفته است؟

مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری شاخه بین‌المللی معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست‌جمهوری است و در این مرکز سه فعالیت صورت می‌گیرد.

نخست؛ موضوع صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان است. موضوع دوم همکاری‌های علمی و فناوری با سازمان‌های بین‌المللی است و موضوع سوم سرمایه انسانی و متخصصان ایرانی است که در خارج از کشور هستند و اتباع خارجی که یا در ایران هستند و یا مایل به همکاری‌ در حوزه علم و فناوری هستند.

دفتر توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی در سال 1395 با این هدف که از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور در حوزه علم و فناوری استفاده شود، ایجاد شد. نگاه به ایرانیان خارج از کشور در سال‌های گذشته مانند سرمایه‌های مالی است و کمتر به این فکر بوده‌ایم که مکانیزمی ایجاد شود که در کنار موضوعات سرمایه‌گذاری، بتوانیم از ظرفیت علمی و تخصصی آنها استفاده کنیم.

در سال 1395 با کمک انجمن‌های تخصصی ایرانیان خارج از کشور که عمدتاً در آمریکای شمالی و اروپا هستند یک پرسشنامه‌ای را طراحی کردیم که این پرسشنامه دو هدف را دنبال می‌کرد: نخست اینکه موانع و چالش‌های افراد خارج از کشور که علاقه‌مند به کار و فعالیت در کشور است،‌ چیست؟ دوم اینکه چه انگیزه‌هایی در این مسیر وجود دارد.

کار پرسشنامه توسط 5 نفر از دانشجویان فارغ‌التحصیل دانشگاه صنعتی شریف که خارج از کشور بودند، انجام شد که امروز 4 نفر از آنها در ایران حضور دارند. 4500 نفر در این پرسشنامه شرکت کردند که عمدتاً از افرادی بودند که نفرات برتر کنکور، المپیادی و یا افراد با سطح توان علمی بسیار بالا بودند که در خارج از کشور مشغول به تحصیل بودند.

موانع و چالش‌هایی در این راه مطرح بود، به عنوان مثال فردی که از دوره فوق‌لیسانس به دکتری رفته و کمتر از 10 سال در ایران حضور داشته است؛ این فرد اولاً نمی‌داند وضعیت در حوزه تخصصی خودش در ایران چگونه است؟ چه ظرفیت‌هایی در ایران وجود دارد؟ موضوع نظام وظیفه به چه صورت است؟ موضوع جذب هیئت علمی، جذب در دستگاه‌ها یا بخش خصوصی چگونه انجام می‌شود؟

بر اساس این چالش‌ها، یک مکانیزمی را تعریف کردیم که برای فردی که خارج از کشور بوده و فارغ‌التحصیل 200 دانشگاه برتر دنیا است و دارای شاخصه‌های مشخص و تعریف شده‌ای است امتیازبندی کرده و زیرساختی را ایجاد کنیم.

این امتیازبندی براساس مقالات Q1 و Q2 یا ... ریسرچ‌های انجام شده، فاندهای تحصیلی، گرنت‌ها و ... داده می‌شود. به عنوان مثال در حوزه ICT یا هوش مصنوعی چند پایگاه تخصصی را در کشور معرفی کردیم به عنوان مثال اگر فردی در خارج از کشور در حوزه نانوتکنولوژی فعالیت می‌کند بهترین‌ سازمان برای اینکه این فرد بداند چه مسیری را باید در ایران طی کند، ستاد نانو است، در واقع به هر پایگاهی دستور داده‌ایم که ظرفیت‌های خود را در قالب این پلتفرم نشان دهند.

برنامه "کانکت" پل ارتباطی ایرانیان خارج از کشور با ایران

در سال 1395 این برنامه با عنوان "کانکت" آغاز شد که چندین هدف را دنبال می‌کرد؛ نخستین هدف این بود که یک پل ارتباطی بین فرد خارج از کشور با ایران باشد. این فرد در مرحله اول ظرفیت‌هایی که در کشور وجود دارد را مشاهده می‌کند و بعد از آن ارتباطی را با دانشگاه، پژوهشگاه و شرکت‌های دانش بنیان برقرار خواهد کرد. در مرحله بعدی این ارتباط منجر به همکاری می‌شود که برای این همکاری، مدل‌های مختلفی تعریف شده است، به عنوان مثال فردی می‌گوید که من سالانه یکبار به ایران آمده و توانایی تدریس یا برگزاری کارگاه تخصصی را دارم.

فرد قبل از اینکه وارد ایران شود در این سامانه اپلای کرده و پروپوزال و رزومه خود را ارسال می‌کند و یک یا چند پایگاه تخصصی را انتخاب می‌کند به عنوان مثال فردی که در حوزه مکاترونیک فعالیت می‌کند، این حق انتخاب را دارد که شرکت رباتیک سینا، دانشکده مکانیک دانشگاه شریف یا ... پروپوزال این فرد را بررسی کند.

در مرحله اول فیلتری وجود دارد که ارزیابی اولیه رزومه انجام می‌شود که حداکثر یک هفته کاری زمان می‌برد؛ اگر فرد فارغ‌التحصیل دانشگاه برتر بوده و رزومه آن نیز تأیید شود به مرحله بعد رفته و در آنجا پایگاه‌های تخصصی کار ارزیابی را انجام می‌دهند. بعد از 20 روز قراردادی برای فرد ارسال شده و یک مصاحبه از راه دور نیز با وی انجام می‌شود.

به عنوان مثال فردی را درنظر بگیرید که قرار است ماه دسامبر وارد ایران شده و به دانشکده مکانیک دانشگاه فردوسی مشهد برود و روی یک پروژه با استاد مربوطه به عنوان استاد میزبان کار کند. معاونت علمی در یک بازه یک ساله، یک حقوق و گرنتی که در سامانه تعریف شده است را برای این فرد درنظر می‌گیرد و کار وی در دانشگاه آغاز می‌شود. این فرد نیز در این یک سال فرصت دارد تا شبکه خود را گسترده کرده و ارتباطات خود را با معاونت علمی بیشتر کند و در انتهای این دوره یک ساله یا حداکثر 18 ماهه، فرد به جمع‌بندی می‌رسد که در این دانشگاه می‌ماند یا به یک دانشگاه دیگر می‌رود یا اینکه اصلاً به کشور قبلی بازمی‌گردد!

قرارداد 100 پایگاه داخلی و میزبانی از دانشجویان خارج از کشور/ اپلای 9700 نفر از دانشجویان خارج از کشور در برنامه "کانکت"

این کار با 5 پایگاه از جمله پژوهشگاه رویان، IBB دانشگاه تهران، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (IPM)، پارک فناوری پردیس و پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته (AICT) در حوزه هوش مصنوعی آغاز شد.

امروز 100 پایگاه داخلی با ما به عنوان میزبان بچه‌های خارج از کشور قرارداد دارند و در 5 سال گذشته نزدیک به 9700 نفر در این سامانه اپلای کردند و عمدتاً افرادی بودند که رزومه‌های بسیار خوبی داشتند و همکاری‌های آنان نیز بسیار متنوع بوده است.

حدود یک سوم از این افراد، در حوزه آکادمیک وارد شدند و یک سوم نیز در حوزه‌های فناورانه وارد شدند که تعدادی از آنها نیز شرکت خود را در ایران ثبت کردند.

به عنوان مثال امروز در پارک فناوری پردیس نزدیک به 25 نفر شرکت‌هایی ایجاد کردند که به محصول رسیده است که این محصولات وارد بازارهای بین‌المللی نیز شده است. این شرکت‌ها عمدتاً در حوزه‌های هوش مصنوعی، بیگ‌دیتا، بیوتکنولوژی، تجهیزات پزشکی، سلول‌های بنیادی فعالیت می‌کنند و چند شرکت نیز در حوزه انرژی وجود دارند که از جمله آنها شرکت سولارسل و سلول‌های خورشیدی و دیگری در حوزه نفت و گاز است که رشد بسیار خوبی داشتند. تعدادی از این افراد به عنوان عضو هیئت علمی در دانشگاه‌ها جذب شدند و یک دوره "پست‌داک" یک ساله یا دو ساله را گذراندند و بعد از آن جذب همان دانشگاه یا دانشگاه دیگری شدند و بخشی دیگر نیز در رفت‌و‌آمد بین ایران و خارج از کشور هستند.

بالای 70 درصد افراد مشارکت‌کننده در پرسشنامه، علاقه‌مند بودند که پروژه‌هایی را در ایران آغاز کنند و برای حضور در ایران آماده بودند اما همه آن عدم قطعیت‌ها، مدت زیادی در خارج از کشور بودن، نداشتن اخبار نسبت به حوزه تخصصی خود و نداشتن ارتباط باعث شده است که همه این افراد امکان حضور و فعالیت در ایران را نداشته باشند؛ نخستین کار در این سامانه این است که ارتباط اولیه را برقرار کنیم و حس اعتماد ایجاد شود.

بیشترین حضور ایرانیان در کدام دانشگاه‌های خارجی است؟

معاونت علمی 9 نشست را با کمک خود بچه‌ها برگزار کرده است که دانشجویانی از دانشگاه EPFL سوئیس، دانشگاه ETH سوئیس،  دانشگاه KTH سوئد،‌ دانشگاه صنعتی برلین، دانشگاه آخن و دانشگاه TU Delft هلند بودند که ایرانیان زیادی در این دانشگاه‌ها حضور دارند. یک نشستی در این دانشگاه‌ها برگزار شده و تیمی از ایران به آنجا رفته و ظرفیت‌های موجود را ارائه کرده است.

ما برای هیچکس فرش قرمزی پهن نکردیم چراکه نه از لحاظ امکانات مالی توانایی داشتیم و نه قصدمان این بوده که بین نخبگان ایرانی و خارجی تفاوتی ایجاد شود بلکه یک فضای واقعی را ارائه کردیم. در واقع هیچکس را برای حضور در ایران تشویق نکردیم بلکه زیرساخت‌های موجود در کشور را معرفی کردیم و به عنوان معاونت علمی و فناوری و بنیاد ملی نخبگان به افرادی که قصد کمک به رشد و توسعه اکوسیستم علم و فناوری کشور را دارند، کمک کرده و خواهیم کرد.

تسنیم: در موضوع سربازی،‌ چه تسهیلاتی برای ایرانیان خارج از کشور در نظر گرفته‌اید؟

امروز ارتباط بسیار خوبی با ستاد کل نیروهای مسلح در موضوع سربازی داریم. مجوز موضوع سربازی در سال 1396 گرفته شده است یعنی بچه‌هایی که خارج از کشور بوده و امتیاز لازم را دریافت می‌کردند در یک سالی که در دانشگاه شریف، تهران، اصفهان، شیراز و ... دوره "پست‌داک" (فوق‌دکتری یا پسادکتری) را می‌گذرانند، همان پروژه سربازی نیز محسوب می‌شود تا این فرد، دیگر، چالش‌ها و دغدغه سربازی را نداشته باشد.

این تسهیلات برای بسیاری از افرادی است که سطح بالایی به لحاظ علم و فناوری داشته‌ و شغل‌های دائمی در خارج از کشور داشتند به عنوان مثال استاد دانشگاه یا مدیرعامل یک شرکت بزرگ بودند که البته امکان رفت‌و‌آمد به ایران را داشته‌اند اما نمی‌توانستند به صورت دائمی در ایران حضور داشته باشند که به همین خاطر یک پیشنهادی را به ستاد کل نیروهای مسلح ارائه کردیم که افرادی که سطح بالایی داشته و قادرند پروژه‌های بسیار بزرگی را به ایران بیاورند یا افراد فارغ‌التحصیل 200 دانشگاه برتر دنیا و دارای امتیاز 400 به بالا با رزومه بسیار قوی، کارت معافیت سربازی خود را دریافت کنند.

مجوز سالانه صدور کارت معافیت سربازی برای 100 تا 200 نفر با دستور مقام معظم رهبری

در سال 1397 این پیشنهاد ارائه شد و دو سالی به‌صورت رفت و برگشت اصلاح و تدوین شد و در اسفند سال 1399 با دستور مقام معظم رهبری این مجوز را دریافت کردیم که سالانه 100 تا 200 نفر از افراد سطح بالا با شاخصه‌هایی که احصا شده و کاملاً مشخص است، پروژه‌هایی را در خارج از کشور انجام دهند و برای اینکه ملاحظات این افراد نیز رعایت شود به جای کارت پایان خدمت، کارت معافیت خدمت سربازی به آنها می‌دهیم تا در خارج از کشور مشکلی برای آنها ایجاد نشود.

نکته بسیار مهم این است که فردی که خارج از کشور بوده و غایب است سالانه دوبار و حداکثر سه ماه می‌تواند به ایران سفر کند و سالانه نیز تمدید می‌شود. حالا فردی که خارج از کشور بوده و کار وی نیز در خارج است شاید دو هفته تعطیلات برای وی در ایران کافی باشد اما کسانی در این طرح اپلای می‌کنند که دغدغه داشته و قصد دارند تردد خود را به کشور افزایش دهند و یا قصد بازگشت به کشور دارند و باید این مشکل نظام وظیفه به نوعی حل شود.

تسنیم: چند پروژه در حوزه سربازی تعریف شده است؟

تا امروز 130 پروژه در این حوزه تعریف شده که همگی این پروژه‌ها، پروژه‌های علمی و فناورانه و لبه تکنولوژی هستند و نیازهای گلوگاهی را در حال رفع هستند. این کار از سال 1400 آغاز شد و به 130 پروژه رسیده است و این پروژه‌ها نیز بدین صورت است که افراد هر سه‌ماه گزارش ارائه می‌دهند که پروژه در چه مرحله‌ای است؛ نخستین پروژه دو هفته گذشته به اتمام رسید و محصول تحویل داده شد. عمدتاً هم پروژه‌هایی مورد پذیرش قرار می‌گیرد که در نهایت منجر به محصول و تکنولوژی خواهد شد.

از این 130 نفر ـ پروژه، 15 نفر در ایران حضور دارند به عنوان مثال یکی از این افراد، شتاب‌دهنده‌ای را در ایران راه‌اندازی کرده و یک شرکتی را نیز در حوزه هوش مصنوعی ایجاد کرده است. ترجیح ما این است افرادی که شرکت‌های دانش بنیانی را در خارج از کشور دارند، شرکت و تیم خود را در ایران راه‌اندازی کنند. امروز تیمی وجود دارد که 15 نفر هستند که اینترفیس شرکت، کانادایی است و برای هر عضوی که جذب کرده است حقوق یورویی پرداخت می‌کند چراکه پروژه‌ها را از خارج از کشور دریافت می‌کند.

Outsourcing یا برون‌سپاری پروژه‌های فناورانه؛ روشی برای جلوگیری از خروج نخبگان

یکی از ظرفیت‌های بسیار بزرگ موضوع Outsourcing پروژه‌ها است و کشوری مثل هند از این ظرفیت به خوبی استفاده کرده است؛ 15 درصد GDP کشور هندوستان از راه درآمدزایی از حوزه Outsourcing (برونسپاری) است!

(برون‌سپاری به واگذاری انجام فرایندها یا فعالیت‌های داخلی یک کسب و کار به یک تأمین‌کننده خارجی تحت قرارداد مشخص اطلاق می‌شود. هنگامی که یک سازمان برخی از فعالیت‌ها یا فرایندهای کسب و کار خود را به عرضه‌کننده‌ای در بیرون از شرکت یا سازمان خود بسپارد این عمل را برون‌سپاری می‌نامند.)

به جای اینکه دانشجویان ما به کشورها و شرکت‌های اروپایی مهاجرت کنند بسیاری از پروژه‌ها را می‌توان از خارج از کشور دریافت کرده و در ایران به سرانجام رساند و حقوق ارزی و یورویی نیز دریافت کرد. یک شرکت ایرانی در سوئد شرکتی را در حوزه نرم‌افزار تأسیس کرده است که پروژه‌ها را به هندوستان و پاکستان Outsourcing می‌کند.

افرادی که در حوزه هوش مصنوعی و نرم‌افزار فعالیت داشته و با این پروژه سربازی کار خود را آغاز کرده‌اند در ایران و در پارک‌های مختلف از جمله پارک پردیس یا پارک شریف شرکت‌هایی تأسیس کرده‌اند و پروژه‌ها را از خارج از کشور دریافت کرده‌اند.

تسنیم: آیا برای انجام این پروژه‌ها،‌ مشکلات و چالش‌هایی وجود دارد؟

بله، تا اینجا نکات مثبت این موضوع بیان شد اما قطعاً با چالش‌های بسیار زیادی در این حوزه روبه‌رو هستیم و یکی از بزرگترین چالش‌هایی که با آن روبه‌رو هستیم موضوع مالی است. در موضوع حقوق استادیاران پایه 1 و گرنت دوره "پست‌داک"، چندین ماه است که با مشکل مواجه شده‌ایم!

تسنیم: آیا در برنامه "همکاری" معاونت علمی با مشکل بودجه مواجه بوده است؟

البته بودجه معاونت علمی به‌صورت کلی رشد کرده است اما برای این برنامه همکاری در سال 1395 موفق شدیم که یک ردیف مستقل دریافت کنیم که بودجه به بنیاد ملی نخبگان تزریق شد و معاونت علمی از منابع دیگر خود به این برنامه کمک می‌کرد که این هم با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده است. در سال جاری نیز این پروژه ضربه زیادی خورده است چراکه بودجه به آن اختصاص پیدا نکرد! امروز یک فرصت و خلأ چندماهه ایجاد شده است که هیچ پرداختی نداشتیم و البته این قول داده شده است که معوقات چندماهه اخیر پرداخت شود.

تمام موفقیت این برنامه به خاطر اجرای تعهدات است، اگر یک فرد خارج از کشور و نیمه‌شب ایمیلی ارسال کند و بلافاصله نیز از ما پاسخ دریافت کند قطعاً یک حس بسیار خوبی به وی منتقل خواهد شد. این در دسترس بودن، پاسخگو بودن و شفاف بودن بسیار ارزشمند است که اگر فردی قصد بازگشت به ایران دارد مطمئن شود که یک نهادی در ایران در کنار آنها قرار دارد.

آن 9 هزار نفری که نام بردیم هیچکدام با تبلیغات ما به ایران بازنگشتند بلکه به عنوان مثال یک نفر از دانشگاه میشیگان بر روی سامانه، اپلای می‌کند و ما طی 5 روز آن بررسی کرده و به دانشگاه IPM می‌رود و مصاحبه کرده و قرارداد خود را نیز دریافت می‌کند و بعد متوجه می‌شویم که در 2 ماه آینده 5 نفر دیگر از دانشگاه میشیگان اپلای کردند و این بدان معناست که یک نفر، مابقی دوستان خود را نیز به این موضوع ترغیب کرده است.

افراد بازگشته به کشور رزومه‌های بسیار قوی داشته‌اند

یکی از حرف‌های بد و زشتی که درباره افراد بازگشته به کشور زده می‌شود که احتمالاً این افراد در خارج از کشور جایگاهی نداشته‌اند! در حالی که اصلاً اینطور نیست و این افراد رزومه‌های بسیار قوی دارند.

ما هیچگاه این ادعا را نکردیم که این بچه‌ها به خاطر پلتفرم کانکت به کشور بازگشتند بلکه به خاطر خانواده و اینکه می‌توانند در حوزه‌های تخصصی خود تأثیرگذار باشند، به ایران بازگشته‌اند. ادعای ما این است که ریسک این بچه‌ها را پایین آوردیم یعنی یک فردی که قصد بازگشت به ایران را داشته است، حداقل یک سال زمان نیاز دارد تا در دانشگاه اپلای کرده و ارزیابی‌های لازم انجام شود که در این نقطه، ما یک سال از این فرد حمایت می‌کنیم.

از طرفی اگر یک فرد اپلای کرده و ما در معاونت علمی آن را تأیید کنیم در سیستم 20 روز فرصت دارد برای اینکه طرح فرد مورد نظر ارزیابی شود و اگر از نظر دانشگاه شریف این فرد، اثرگذار نبوده است ما آن را قبول خواهیم کرد اما اگر فرد مورد تأیید قرار گرفت، دانشگاه باید به همه تعهدات خود عمل کند.

یک دانشجویی که در دانشگاه EPFL سوئیس اپلای کرده بود نقل می‌کرد که از همان ابتدا یک دفتر مشخص، کلید آزمایشگاه، کارت استخر، امکانات رفاهی، کارت ورود به دانشگاه و ... را در اختیار وی گذاشته بودند!

ما نیز در ایران شاید به لحاظ مالی و گرنت نتوانیم با دانشگاه‌هایی شبیه دانشگاه سوئیس و گرنت‌هایی که ارائه می‌کنند، رقابت کنیم اما حداقل می‌توانیم مکانیزم‌ها را رعایت کنیم. امروز زمانی که فردی برای دانشگاه شریف یا تهران ثبت‌نام می‌کند، دانشگاه یک نماینده دارد و زمانی که درخواست برای دانشگاه ارسال می‌شود، طی 24 ساعت با فرد مورد نظر تماس برقرار می‌شود و امکانات لازم به وی داده می‌شود که هزینه آن را نیز به مدت یک سال معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان تقبل می‌کند.

پایان بخش اول

انتهای پیام/